تبلیغات اگر الان شما قیام را آغاز كنید، زود كشته خواهید شد. سلیمانبن صرد به آنها پیشنهاد كرد كه افرادى را به همهى شهرها وروستاها بفرستند تا مردم را براى قیام فرا خوانند.
شیعیان پیشنهاد سلیمان بن صرد را پذیرفتند و شمارى از مبلغانورزیده را به صورت پنهانى به میان قبایل كوفه و روستاهاى اطراففرستادند. مبلغان توابین گناه بزرگ یارى نكردن امام حسین(ع)،جنایات یزید و فسق و فجور او و نقشهى خود براى قیام را به مردممىگفتند و از آنان مىخواستند به آنها بپیوندند. اندك اندكدامنهى قیام درازتر شد و شهرهاى دیگر عراق را در برگرفت.
مبلغان هماره مردم را به انتقام از قاتلان امام حسین(ع)فرامىخواندند و به آنها مىگفتند كه در صورت پیروزى قیام، خلافت رابه خاندان پیامبر واگذار خواهند كرد. بسیارى از شیعیان دعوتآنان را پذیرفتند و پنهانى با خرید اسلحه، خود را براى قیامآمادهكردند.
سلیمان بن صرد همواره هدفهاى قیام را براى توابین بیان مىكردو مبلغانى را به مسجدها، بازارها و مراكز عمومى روستاها وشهرها مىفرستاد تا آنها را به قیام دعوت نمایند. مبلغان چنانخبره بودند و این تبلیغات چنان گسترده و پى درپى بود كه بسیارىاز مردم، سخنان مبلغان را حفظ كرده بودند.
استقبال مردم از قیام درسال 64 هجرى بسیار چشمگیربود. مرگیزید را مىتوان علت اصلى این امر دانست. زیرا عبیدالله بنزیاد، حاكم بصره كه عامل اصلى قتل امام حسین(ع)و یارانش دركربلا بود. پس از مرگ یزید، از ترس از بصره گریخت و به شامرفت.
سلیمان بن صرد در سال 64 ه. نامههایى به سعدبن حذیفه، رهبرشیعیان مداین و نیز براى مثنى بن مخرمه عبدى، از بزرگان شیعهبصره نوشت و آنها را به قیام فرا خواند. در نامهى سلیمان بنصرد به آنها آمده بود:
«چون برادرانتان فكر كردند و در سرانجام كارهاى خویش دقتكردند، فهمیدند كه اشتباهى بزرگ انجام داند كه امام حسین(ع)رایارى ندادند و او را در برابر دشمن تنها گذاشتند، اشتباهى كهتاوان آن و توبه از آن، تنها با كشتن قاتلان آن حضرت و یا باكشته شدنشان خواهد بود.
برادران شما آمادهى قیام هستند، شما نیز بكوشید آماده شوید.
قرار است كه در اول ربیع الاخر سال 65 ه .، در نخیله، همهگردهم آییم تا قیام
را آغاز كنیم. مىخواهیم شما نیز در اینتاریخ، به ما بپیوندید و ما را در
خونخواهى امام حسین(ع)یارىدهید. شما همواره یار، برادر و هم فكر ما بودهاید،
اكنون نیزبا برادرانتان كه مىخواهند با این كار از گناه یارى نكردن آنحضرت،
توبه كنند، همراه باشید. شایسته است كه شماهم در اینفضیلت و ثواب سهیم باشید و
بدین وسیله، نزد پروردگار توبهنمایید، گرچه قطع گردنها، كشته شدن فرزندان،
مصادرهى اموال وهلاك عشایر در این كار باشد.»
سلیمان بن صرد در پایان نامه، یاد شهیدان قیام حجربن عدى راگرامى مىدارد. شیعیان مداین و بصره دعوت سلیمان بن صرد راپذیرفتند و به او اعلام كردند كه خود را براى قیام آماده خواهندكرد.
اگر الان شما قیام را آغاز كنید، زود كشته خواهید شد. سلیمانبن صرد به آنها پیشنهاد كرد كه افرادى را به همهى شهرها وروستاها بفرستند تا مردم را براى قیام فرا خوانند.
شیعیان پیشنهاد سلیمان بن صرد را پذیرفتند و شمارى از مبلغانورزیده را به صورت پنهانى به میان قبایل كوفه و روستاهاى اطراففرستادند. مبلغان توابین گناه بزرگ یارى نكردن امام حسین(ع)،جنایات یزید و فسق و فجور او و نقشهى خود براى قیام را به مردممىگفتند و از آنان مىخواستند به آنها بپیوندند. اندك اندكدامنهى قیام درازتر شد و شهرهاى دیگر عراق را در برگرفت.
مبلغان هماره مردم را به انتقام از قاتلان امام حسین(ع)فرامىخواندند و به آنها مىگفتند كه در صورت پیروزى قیام، خلافت رابه خاندان پیامبر واگذار خواهند كرد. بسیارى از شیعیان دعوتآنان را پذیرفتند و پنهانى با خرید اسلحه، خود را براى قیامآمادهكردند.
سلیمان بن صرد همواره هدفهاى قیام را براى توابین بیان مىكردو مبلغانى را به مسجدها، بازارها و مراكز عمومى روستاها وشهرها مىفرستاد تا آنها را به قیام دعوت نمایند. مبلغان چنانخبره بودند و این تبلیغات چنان گسترده و پى درپى بود كه بسیارىاز مردم، سخنان مبلغان را حفظ كرده بودند.
استقبال مردم از قیام درسال 64 هجرى بسیار چشمگیربود. مرگیزید را مىتوان علت اصلى این امر دانست. زیرا عبیدالله بنزیاد، حاكم بصره كه عامل اصلى قتل امام حسین(ع)و یارانش دركربلا بود. پس از مرگ یزید، از ترس از بصره گریخت و به شامرفت.
سلیمان بن صرد در سال 64 ه. نامههایى به سعدبن حذیفه، رهبرشیعیان مداین و نیز براى مثنى بن مخرمه عبدى، از بزرگان شیعهبصره نوشت و آنها را به قیام فرا خواند. در نامهى سلیمان بنصرد به آنها آمده بود:
«چون برادرانتان فكر كردند و در سرانجام كارهاى خویش دقتكردند، فهمیدند كه اشتباهى بزرگ انجام داند كه امام حسین(ع)رایارى ندادند و او را در برابر دشمن تنها گذاشتند، اشتباهى كهتاوان آن و توبه از آن، تنها با كشتن قاتلان آن حضرت و یا باكشته شدنشان خواهد بود.
برادران شما آمادهى قیام هستند، شما نیز بكوشید آماده شوید.
قرار است كه در اول ربیع الاخر سال 65 ه .، در نخیله، همهگردهم آییم تا قیام را آغاز كنیم. مىخواهیم شما نیز در اینتاریخ، به ما بپیوندید و ما را در خونخواهى امام حسین(ع)یارىدهید. شما همواره یار، برادر و هم فكر ما بودهاید، اكنون نیزبا برادرانتان كه مىخواهند با این كار از گناه یارى نكردن آنحضرت، توبه كنند، همراه باشید. شایسته است كه شماهم در اینفضیلت و ثواب سهیم باشید و بدین وسیله، نزد پروردگار توبهنمایید، گرچه قطع گردنها، كشته شدن فرزندان، مصادرهى اموال وهلاك عشایر در این كار باشد.»
(فتوبوا الى بارئكم فاقتلوا انفسكم ذلكم خیرلكم عندبارئكمفتاب علیكم انه هوالتواب الرحیم.
پس توبه كنید(بازگشت كنید)به سوى پروردگارتان. پس بكشیدخودتان را. این كار، نزدخداوند براى شما بهتر است. پس آنهاتوبه كردند و خداوند توبه آنان را پذیرفت. به درستى كه خداوندتوبهپذیر(قبول كننده توبه)و رحیم است.
این آیه دربارهى قوم بنىاسرائیل نازل شده است كه در غیابحضرت موسى(ع)، آن هنگام كه آن حضرت براى عبادت به كوه رفتهبود، به گوساله پرستى روى آورده بودند و از توحید به شركگراییدند. خداوند به آنان دستور داد كه یكدیگر را بكشند تا بااین كار توبه نمایند.
برخى از نویسندگانى كه مىگویند نام قیام توابین از این آیهگرفته شده است و به همین خاطر، نیز مىگویند توابین، قصد خودكشىداشتند; آنان به شان نزول آیه و حكم شرعى آن در اسلام توجهنكردهاند. شان نزول این آیه دربارهى متیهود بود و خودكشى دراسلام هم حرام است. در بین توابین، بویژه در بین رهبران آنهاافرادى بودند كه جزو حافظان قرآن و راویان احادیث پیامبر(ص)وفقیهان و دانشمندان شیعى بودند. بعید به نظر مىرسد كه آنهابراى جبران گناه خویش، با استفاده از این آیه، به نوعى خودكشىدستبیازند.
رهبران قیام توابین، همگى بیش از 60 سال داشتند، یعنى دورانجوانى، خامى و احساساتى را پشتسرگذاشته بودند و سالیان درازدر مكتب ائمه اطهار(علیهم السلام )با تفسیر قرآن، احكام شرعى ومعارف اسلامى آشنا بودند. از آنان تصور نمىشود كه براى جبران یكگناه بزرگ به گناه بزرگ دیگر روى آورند. علاوه براین كه، اگربپذیریم كه نام قیام از آیات قرآن كه دلالتبرتوبه مىكند، گرفتهشده باشد، نمىتوان گفت كه حتما از این آیه اخذ شده باشد. مهمتراز همه، این كه در كتب تاریخى نامى براى این قیام ذكر نشدهاست، بلكه نویسندگان معاصر این قیام را «قیام توابین»نامیدهاند. بنابراین اگر نام قیام از این آیه اخذ شده بود، دركتب تاریخى و احادیث اشارهاى به آن مىشد.
شیعیان حدود چهارسال انتظار كشیدند تا روز قیام فرار رسد.
جلسات هفتگى توابین كه پنهانى برگزار مىشد، با سخنرانى سلیمانبن صرد و دیگر سران توابین آغاز مىشد. شیعیان در این جلساتدرباره چگونگى عضوگیرى، تهیهى تداركات نظامى، بررسى شیوههاىشروع قیام، تعیین زمان و مكان و بررسى اولویتها در مراحل قیامبه بحث مىپرداختند.
خونخواهى امام حسین(ع)هدف اصلى توابین بود. آنان تنها راهبراى تاوان اشتباه خویش را در كشتن فرماندههان لشكر یزید دركربلا مىدانستند. آنان همچنین در صدد بودند پس از پیروزى، یزیدرا از خلافتخلع كنند و كارگزاران او در شهرها را عزل كنند وسپس خلافت را به اهلبیت پیامبر(ص)واگذار كنند.
متاسفانه برخى از نویسندگان در ارزیابى اهداف قیام توابین،دقت لازم را به خرج ندادند. آنها اگر به علت عدم همكارى توابینبا فرماندار كوفه كه كارگزار عبدالله بن زبیر بود، پى مىبردند،مىیافتند كه توابین تنها در صدد بودند تا خلافت را به اهلبیتپیامبر(ص)واگذار كنند.
توابین از ابتداى قیام، در صدد بودند تا انتقام شهادت امامحسین(ع)و یارانش را از عاملان اصلى این جنایتبگیرند. آنهامىخواستند پس از پیروزى، حكومت را به خاندان پیامبر(ص)واگذارنمایند. این مطلبى است كه بارها توسط توابین بیان شد. درشعارهاى توابین در مراحل مختلف قیام، از نخستین نشست تا آخرینروز قیام، بارها عنوان شده است كه حكومت را به اهلبیتپیامبر(ص)خواهند سپرد. باتوجه به این كه امام سجاد(ع)تنهابازماندهى خاندان امامت در آن عصر بود، بنابراین مىتوان گفتتوابین مىخواستند آن حضرت را به خلافت انتخاب كنند.
عبیدالله بن عبدالله در یكى از سخنرانىهایش درجمع توابینمىگوید:
«من شما را به كتاب خدا، سنت پیامبر(ص)، انتقام خون اهلبیتو جهاد با منكران دین و مارقین دعوت مىكنم. اگر كشته شدیم،آنچه خداوند براى نیكان قرار داده است، خیر است و اگر پیروزىشدیم، حكومت را به خاندان اهلبیت پیامبر(ص)مىسپاریم. »
«ما وعدهى یارى به اهلبیت پیامبر(ص)دادیم، ولى یاریشاننكردیم و به انتظار فرجام كار ماندیم تا آن كه فرزند پیامبرمانكشته شد. خدا از ما راضى نخواهد شد مگر این كه با قاتلان او بجنگیم. شمشیرها را تیز كنید و هرچه مىتوانید نیرو و اسب تهیه كنید تافراخوانده شوید.»
مسیب بن نجبه پس از حمد و ثناى خداوند، گفت: «ماگرفتار عمرطولانى شدیم و در معرض انواع آزمایشهاى الهىقرار گرفتیم. از خداوند مىخواهیم ما را در زمرهى افرادى قرارندهد كه به آنها گفته مىشود: مگر شما را به اندازهاى عمر ندادمكه پندگیرید. امیرمومنان على(ع)هم فرمود: مقدار عمرى كه خداونددر آن بر فرزند آدم اتمام حجت مىكند، 60 سال است. در میان ماكسى نیست كه به این سن نرسیده باشد. ما به تزكیهى خود مغروربودیم و حال آنكه خداوند ما را در تمام امورى كه مربوط به پسردختر پیامبرش بود، دروغگو یافت.
نامهها و فرستادگان امام حسین(ع)به ما رسید و برما اتمام حجتشد. از ماخواسته شد كه از آغاز تا پایان، در نها و آشكار او رایارى دهیم ولى ما از بذل جان در راه او بخل ورزید، تا این كهامام حسین(ع)در كنار ما كشته شد. نه با دستخود او را یارىدادیم و نه با زبان خود از او دفاع كردیم و نه با اموال و قومو قبیله خود.
عذر ما در پیشگاه خداوند، به هنگام دیدار پیامبر(ص)چیست كهفرزند محبوبش، همراه فرزندان و خاندانش، در بین ما كشتشد؟! بهخدا سوگند، هیچ عذرى نداریم مگر این كه قاتل او را و كسانى كهبر ضد او قیام كردند، را بكشیم و یا آن كه در این راه كشتهشویم. شاید خداوند از ما خشنود شود.
من هنگامى كه خداوند را ملاقات مىكنم از عقوبت و عذاب او درامان نیستم. اى مردم! از میان خود فردى را به رهبرى انتخاببكنید تا قیام را آغاز كنیم.»
رفاعد بن شداد پس از مسیب به سخنرانى پرداخت و گفت: «خداوند تو را به بهترین سخنان راهنمایى كرد. بهترین كار راكردى كه دعوت به جهاد با تبهكاران بود كه راه توبه از گناهبزرگ است. اگر خودت رهبرى ما را بپذیرى، ما همه قبول خواهیمكرد و اگر نپذیرى، پیرمرد شیعه صحابى رسول خدا(ص)و فردى كه درقبول اسلام پیشگام بود، سلیمان بن صرد خزاعى را به رهبرى برمىگزینیم كه به شجاعت و دوراندیشى مشهور و مورد اعتماد است.»
عبدالله بن وال و عبدالله بن سعد نیز سخنرانى كردند و ازسلیمان بن صرد و مسیب بن نجبه به نیكویى یاد كردند. سرانجام سلیمان بن صرد خزاعى به رهبرى قیام برگزیده شد.
شیعیان، همگى بر این باور بودند كه تنها راه پاك شدن لكهىننگ پیمان شكنى آنان، كشتن قاتلان امام حسین(ع)و یارانش است. آنان هم پیمان شده بودند كه این بار پیمان نشكنند و تا آخرینقطره خون، بر سر پیمان خویش بایستند. شیعیان از عملكرد گذشتهىخویش توبه كرده بودند و آمادهى انتقام از قاتلان امام حسین(ع)ویارانش بودند.
یزید در سال63 ه ق، لشكرى تا دندان مسلح را براى بازپسگیرىمدینه گسیل داشت. لشكر یزید چنان جنایتى در حجاز انجام دادندكه تاریخ پراست از اعمال وحشیانه آنها. سه روز اموال، ناموس وجان مردم حجاز برلشكر یزید حلال شد. هزاران نفر كشته و به صدهازن مسلمان تجاوز شد. جنایتیزید به نام واقعه «حره» در تاریخمشهور است. فسق و فجور یزید نیز باعثشد تا مردم نفرت بسیارىبه او پیدا كنند. با مرگ یزید(64 ه.)و آغاز خلافت مروان،درگیرىهاى شدیدى بین لشكرهاى مروان و عبدالله بن زبیر درگرفت. مرگ یزید پایههاى حكومت اموى را سست كرده بود. مروان اقتداریزید را نداشت. عبدالله بن زبیر پس از شكست در واقعهاى حره بهدنبال تدارك قوا بود و این فرصتبا مرگ یزیدى فراهم شد. مردمكوفه شورش كرده بودند و فرماندار آنجا كه از سوى یزید انتخابشده بود، را عزل كردند.
«هل تعلمون انكم كتبتم الىابى وخدعتموه واعطیتموه من انفسكمالعهدو المیثاق و البیعه و قاتلتموه.»
آیا مىدانید كه شما به پدرم نامه نوشتید(و او را به كوفهدعوت كردید)، ولى خدعه كردید و عهد و پیمان و بیعتخود را رهاساختید و او را به قتل رساندید؟ حضرت زینب(س)نیز خطاب به مردمكوفه، فریاد برآورد:
«یا اهل الكوفه! یا اهل المكر و الغدر و الخیلاء» وقتى حضرت زینب(س)خطابه ایراد كرد، مردم كوفه به یاد خطبههاىآتشین امام على(ع)افتادند. زینب دختر على بود و اینك حلقومعلى(ع). پدرش به كوفیان گفته بود: «یا اشباه الرجال» و اینكفریاد حضرت زینب(س)، آنان را با طنین فریاد امام على(ع)تداعىگرشد.
شیعیان كوفه از پیمان شكنى خود پشیمان بودند. در اندیشهىجبران گناه و اشتباه خود بودند. آنان مخفیانه با یكدیگر صحبتمىكردند و نقشهى انتقام را مىكشیدند.
